Wat is hoogteziekte en wat kun je er tegen doen?

Vaak wordt er gedacht dat het iets is waar je alleen op grote hoogte zoals de in Himalaya mee te maken krijgt: hoogteziekte. Maar je kunt het al vanaf 2.500 meter oplopen. Steeds meer plekken ter wereld worden toegankelijk voor toeristen, ook prachtige berggebieden waar je een reële kans hebt om last van hoogteziekte te krijgen. Maar wat is hoogteziekte nou eigenlijk? En nog belangrijker: hoe herken je het en wat kan je er tegen doen?

Zuurstof en zuurstoftekort

Hoogteziekte is een gevolg van zuurstoftekort in je lichaam. Hoe hoger je komt, hoe minder zuurstofmoleculen er in de lucht zitten. Dit komt door het gewicht van lucht: op zeeniveau wordt de lucht samengeperst door alle lucht erboven die erop drukt. Hoe hoger je komt, hoe minder lucht je boven je hebt. Er drukt nu dus minder lucht op je. Hierdoor is de luchtdruk lager en zitten er minder zuurstofmoleculen in de lucht, waardoor je lichaam iedere keer dat je ademhaalt, minder zuurstof uit de lucht kan halen. Je hart gaat sneller kloppen en je ademhaling versnelt. Niet zo gek, want je lichaam heeft nog steeds dezelfde behoefte aan zuurstof.

In dit filmpje wordt het allemaal toegelicht:

Risico op hoogteziekte

Veel mensen denken dat je alleen last kan krijgen van hoogteziekte op “extreme” hoogte, zoals in de Himalaya. Dit is een grote, en ook wel een gevaarlijke vergissing. Hoogteziekte komt ook in de Alpen op relatief lage hoogte regelmatig voor. Dit geld niet voor tochten waarbij je binnen 8 uur weer afdaalt. Je kan dan wel wat lichte klachten als hoofdpijn en duizeligheid krijgen, maar de tijd om ernstige klachten te ontwikkelen is dan simpelweg te kort. Hieronder een globaal overzicht van de gemiddelde kans op hoogteziekte op verschillende hoogtes om je een beetje een idee te geven:

• 2.500 tot 3.500 meter: 25% kans op lichte vorm van hoogteziekte
• 3.500 tot 5.500 meter: 65% kans op ernstiger en soms zelfs fatale vormen van hoogteziekte
• 5.500 tot 8.850 meter: vrijwel 100% kans op lichte tot zeer ernstige vormen van hoogteziekte

Het klinkt best heftig, dat je tussen de 3.500 en 5.500 meter al het risico loopt op fatale vormen van hoogteziekte. 3.500 meter is op veel plekken nog hartstikke toegankelijk. De range van deze schaal is ook best ruim: een verschil van 2000 (!!) meter. Onderschatting van het risico, overschatting van jezelf of het simpelweg niet herkennen van de signalen en niet weten wat te doen spelen hier ook een grote rol.

Andere risicofactoren voor hoogteziekte zijn:

• Snel stijgen van zeeniveau naar boven de 2.500 meter, of boven die hoogte sneller dan 300 meter per dag stijgen zonder rustdagen. Je kunt wel meer dan 300 meter op een dag klimmen, maar daal daarna weer af tot maximaal 300 meter boven je startpunt om te overnachten.
• Het hebben van (veel) overgewicht.
• Aanleg. Mensen die hoogteziekte hebben gehad terwijl ze zich netjes aan alle adviezen hebben gehouden, lopen een groter risico om een volgende keer weer hoogteziek te worden.
• Fitheid. Ja, het klinkt raar maar fitheid is een grote risicofactor. Je moet zeker fit zijn als je de hoogte opzoekt in de bergen, maar het blijkt dat fitte mensen de neiging hebben om té snel te willen klimmen omdat ze zich goed voelen. Hoogteziekte is ook iets wat je niet altijd direct voelt, het duurt even voordat je er last van krijgt. Hierdoor lopen ze een groter risico op hoogteziekte.
• Ziekten die iemand al heeft vóór een beklimming. Met name sommige hart- en longziekten kunnen hier invloed op hebben.

Fit zijn is een vereiste, maar ook een gevaarlijke valkuil

Hoogteziekte voorkomen

Je kunt zelf veel invloed hebben op het voorkomen of het beperken van hoogteziekte. Als je al vaker op grotere hoogtes hebt rondgetrokken, zul je zelf de signalen wel herkennen en kunnen inschatten. Ga je voor het eerst serieus de hoogte in? Dan kan een goede voorbereiding en verdieping in hoogteziekte en de signalen je al een hele hoop opleveren. Door de volgende tips consequent toe te passen, kan hoogteziekte onder de 5.000 meter voor een heel groot deel voorkomen worden. Zo niet, dan zal het in ieder geval een stuk minder heftig zijn en voorkom je serieuze last, waardoor je toch nog het optimale plezier uit je trip haalt:

• Zorg ervoor dat je de klachten van hoogteziekte herkent.
• Stijg niet te snel van zeeniveau naar slaaphoogtes boven de 2.500 meter.
• Wil je verder klimmen dan 2.500 meter? Slaap één of twee nachtjes op deze hoogte voordat je verder stijgt.
• Slaap boven de 2.500 meter niet meer dan 300 meter boven je vorige slaaphoogte.
• Klim niet verder als je al klachten hebt en deze niet verdwijnen met behulp van eenvoudige pijnstillers. Wacht totdat je echt weer klachtenvrij bent.
• Als je klachten erger worden ondanks dat je een rustdag hebt of alleen wandelt op dezelfde hoogte, moet je altijd afdalen.
• Plan een rustdag na elke gestegen 1.000 meter, of blijf in ieder geval op dezelfde hoogte
• Voorkom uitdroging door voldoende te drinken. Ga hiervoor uit van een extra liter per 1.000 meter stijgen.
• Rook niet, je longen hebben het al zwaar genoeg.
• Heb je al hart- of long- of andere ziekten? Ga eerst langs je huisarts om je plannen te bespreken.

Klachten bij acute hoogteziekte

Om hoogteziekte te herkennen, moet je weten wat signalen en klachten zijn die hierop duiden. Omdat je lichaam zich aan moet passen aan de nieuwe omstandigheden, moet je niet raar opkijken als je al een paar uur op je bestemming bent voordat de klachten beginnen. Reguliere hoogteziekte wordt ook wel acute hoogteziekte genoemd. Dit zijn de signalen waar je acute hoogteziekte aan kunt herkennen:

• Hoofdpijn
  • Dit is nog geen ernstig signaal. Als pijnstillers helpen is er geen reden tot actie, wees alleen alert op andere klachten. Ook als pijnstillers niet helpen is dit niet per sé verontrustend, maar vooral vervelend. Wacht met verder klimmen totdat de hoofdpijn weg is, dit kan één of twee dagen duren. Stijg niet verder met hoofdpijn die niet wil zakken ondanks pijnstilling!
• Slaapproblemen
  • Moeite hebben met slapen is ook een veelvoorkomende klacht. Veel mensen hebben rare of levendige dromen. Ook een minder constante ademhaling is een herkenbare klacht en soms kan je ook wel benauwd wakker schrikken. Dit is vervelend, maar niet ernstig.
• Kortademigheid
  • Doordat er minder zuurstofmoleculen in de lucht zitten kost ademhalen meer moeite, zeker wanneer je ook inspanning levert.
• Duizeligheid
  • Duizeligheid is iets dat minder vaak voorkomt, maar wel een signaal voor mogelijke acute hoogteziekte. Dit komt door zuurstoftekort in je hersenen, maar is verder niet schadelijk. Als je naar écht grote hoogtes gaat, boven de 6.000 m, kan het gevaarlijk worden als je door het zuurstofgebrek situaties niet meer goed in kunt schatten. Dit zal je zelf niet door hebben, waardoor het erg belanrijk is om als groep elkaar goed in de gaten te houden.
• Vochtophoping in armen, benen of gezicht
  • Ondanks vochtverlies, kan er vochtophoping voorkomen. Dit vocht is dan gewoon niet bruikbaar voor je lichaam.
• Buitensporige vermoeidheid
  • In principe is dit geen verontrustend verschijnsel. In sommige gevallen kan dit een signaal zijn van (beginnende) longoedeem, vocht achter je longen. Dit is wel een levensbedreigende situatie.
• Weinig tot geen eetlust
  • Ondanks dat je misschien geen trek hebt, is het echt enorm belangrijk om goed te blijven eten, hoe zwaar dit je ook tegenstaat. Je lichaam levert een fysieke inspanning, waardoor je die energie hard nodig hebt.
• Misselijkheid of overgeven
  • Dit kan komen doordat je lichaam probeert meer bloed en zuurstof naar je vitale organen te sturen ten koste van je maag. Als je hierdoor moet overgeven is met name goed drinken belangrijk om uitdroging te voorkomen.
• Minder moeten plassen
  • Het is belanrijk om goed te blijven drinken. Ga uit van een extra liter per 1.000 meter stijgen.

Veel van deze klachten kun je vaak ook aan andere redenen toeschrijven, iedereen heeft wel eens last van hoofdpijn of is wel eens misselijk toch? Hier kan ook het gevaar in zitten. Neem signalen serieus en negeer ze zeker niet.

Voel je je slechter ondanks rust op dezelfde hoogte? Verder afdalen!

Om vast te stellen of je acute hoogtezieke hebt, kun je het volgende lijstje doorlopen:

Ik heb acute hoogteziekte als alle punten 1 t/m 3 juist zijn.

1. Ik heb recent (de laatste 1 á 2 dagen) geklommen (meestal meer dan 300 meter hoger geslapen als de dag ervoor).
2. Ik ben al minstens een paar uur op de nieuwe hoogte.
3. Ik heb hoofdpijn die ik vóór het klimmen niet had.

Daarnaast heb ik ook ten minste één van de volgende klachten:

1. Ik ben misselijk, heb een gebrek aan eetlust, of moet overgeven.
2. Ik ben erg vermoeid of voel me abnormaal zwak.
3. Ik voel me licht in m’n hoofd of ben duizelig.
4. Ik heb slaapproblemen, terwijl ik normaal goed slaap.

Krijg je tijdens het afdalen dezelfde klachten? Dan kan dit geen hoogteziekte zijn, dat is onmogelijk tijdens het afdalen.

Bewaak je eigen gezondheid: weet wat je moet doen!

Heb je last van hoogteziekte? Dit zijn serieuze signalen van je lichaam die je niet met een korreltje zout moet nemen. Als je direct handelt, is er waarschijnlijk niks aan de hand en kan je na één of twee dagen rust je tocht weer doorzetten en weer volop genieten:

• Ga niet verder met klimmen. Alleen last hebt van de allerlichtste vorm van hoogteziekte, met hoofdpijn die reageert op parecetamol/ibuprofen, een beetje eetlustvermindering, een beetje misselijkheid, amper slaapproblemen en een beetje licht in je hoofd, kan je je klim van maximaal 300 meter nog wel afmaken. Doe dit niet wanneer terugkeren van die hoogte om wat voor reden niet meer mogelijk is. Om het verloop ervan in de gaten te houden kan je eventueel deze lijst bijhouden. Blijven de klachten toenemen? Daal dan af tot het punt waar je nog klachtenvrij was en blijf daar één of twee dagen totdat je je weer goed voelt. Daarna kan je weer langzaam gaan stijgen. Blijven de klachten hetzelfde? Neem dan nog wat meer rust. Als de klachten ondanks de rust blijven toenemen kan je het beste nog zo’n 500 meter verder dalen en een dokter opzoeken als dat mogelijk is.
• Drink zoveel totdat je geen dorst meer hebt en je urine een lichte kleur heeft. Rond de 4.000 m zal dit zo’n 5 liter op een dag zijn. Je vochtbalans is bijna altijd verstoord en moet zo snel mogelijk weer in balans komen.
• Er is ook medicatie die helpt tegen (de symptomen van) hoogteziekte. Neem dit alleen in overleg met je huisarts.

De kans is groot dat je met een gids op pad gaat als je een trekking door gebergtes of op grote hoogte gaat doen. Geef altijd aan hoe je je voelt, twijfel hier niet over! De gevolgen van doorlopen met beginnende hoogteziekte kunnen erg vervelend tot heftig zijn. Voorkomen is nog altijd beter dan genezen toch?

Foto’s: By Mountain People